Ο Αρειανισμός και οι Συνέπειές του

Ο Αρειανισμός και οι Συνέπειες του

Συγγραφή: Ευάγγελος Δημ. Κεπενές (Δεκέμβριος 12, 2025, 16:25)

Ο Αρειανισμός

Ο Αρειανισμός ήταν μια θεολογική κρίση που διαμόρφωσε βαθιά τον Χριστιανισμό του 4ου αιώνα, επικεντρωμένη στη φύση του Ιησού Χριστού και τη σχέση Του με τον Θεό Πατέρα.

Ο ιδρυτής της ήταν ο Αλεξανδρινός πρεσβύτερος Άρειος (256-336 μ.Χ.), μαθητής του Λουκιανού της Αντιόχειας, ιδρυτή της Αντιοχειανής Σχολής.

Κύρια Διδασκαλία:

Ο Αρειανισμός υποστήριζε την απόλυτη μοναρχία και μοναδικότητα του Πατρός, ενθαρρυμένος από τη νεοπλατωνική και μεσοπλατωνική μετάδοση της αριστοτελικής λογικής, ιδιαίτερα από την έννοια του απόλυτα απλού και αμετάβλητου Πρώτου Κινητού («Πρώτον κινούν Ακίνητον»), που απέκλειε οποιαδήποτε διαίρεση ή κοινή ουσία. Για να τη διαφυλάξει, δίδασκε ότι:

• Ο Υιός (Λόγος) είναι ένα δημιούργημα του Πατρός (κτίσμα), και προ-υπάρχον, ενώ ο Πατέρας είναι αγέννητος.

• Υπήρχε χρονική στιγμή πριν από την οποία ο Υιός δεν υπήρχε («ἦν ποτε ὅτε οὐκ ἦν»).

• Επομένως, ο Υιός είναι μια ανώτερη, πρωτότυπη και εξαιρετική δημιουργία, μέσω της οποίας ο Πατέρας δημιούργησε τον κόσμο.

Τριαδικές Προεκτάσεις:

Ο Άρειος πίστευε σε μια θεϊκή τριάδα, η οποία όμως δεν ήταν αιώνια αλλά σχηματίστηκε σταδιακά.

• Υποβίβαζε τον Υιό σε κατώτερη θεολογική τάξη έναντι του Πατρός (υποτακτισμός).

• Αποτελούσε μια ιεραρχική και υποταγμένη Τριάδα, όπου μόνο ο Πατέρας είναι ο αληθινός, αιώνιος και αγέννητος Θεός (Μονάδα).

• Ο Λόγος (Δυάδα), αν και θεϊκός, ήταν μια μεταβλητή οντότητα.

• Για τον Άρειο, το Άγιο Πνεύμα ήταν το πρώτο και μεγαλύτερο δημιούργημα του Υιού που αποτέλεσε μια «Τριάδα» σε ιεραρχική σειρά.

Κληρονομιά και Επιπτώσεις της Κρίσης:

Ο Αρειανισμός ήταν καθοριστικός για τη θεολογικοπολιτική ενοποίηση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας υπό τον Ελληνοχριστιανισμό. Η ανάγκη να αντιμετωπιστεί έθεσε τα θεμελιώδη θεολογικά ερωτήματα που η Εκκλησία δεν μπορούσε πλέον να αποφύγει.

Επίσημη Επίλυση: Η Ολοκλήρωση του Δόγματος

Α. Πρώτη Οικουμενική Σύνοδος της Νίκαιας (325 μ.Χ.):

Η Σύνοδος, που συγκλήθηκε από τον Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Α', ήταν ένα πολιτικοθρησκευτικό συμβούλιο με κύριο στόχο να αποκαταστήσει την ειρήνη και την ενότητα στην αυτοκρατορία. Η απόφασή της να καταδικάσει τον Αρειανισμό και να υιοθετήσει τον όρο «ομοούσιος» (της ίδιας ουσίας) ήταν μια πολιτικώς ενοποιητική και θεολογικώς αυταρχική πράξη.

• Ο όρος "ομοούσιος" δεν ήταν βιβλικός και είχε προβληματική ιστορία (χρησιμοποιήθηκε από γνωστικές ομάδες όπως οι Βαλεντινιανοί).

• Η «απόφαση» δεν τερμάτισε τη διαμάχη, αλλά την εντατικοποίησε.

Β. Δεύτερη Οικουμενική Σύνοδος της Κωνσταντινούπολης (381 μ.Χ.):

Μετά από δεκαετίες διαμάχης, η θεολογική/πολιτική διατύπωση για την Τριάδα ολοκληρώθηκε με τη Β' Οικουμενική Σύνοδο, η οποία συγκλήθηκε από τον Αυτοκράτορα Θεοδόσιο Α'.

• Η Σύνοδος διασάφησε τη θέση του Αγίου Πνεύματος, αναγνωρίζοντάς το ως το τρίτο πρόσωπο της Θεότητας, πλήρως ομοούσιο με τον Πατέρα και τον Υιό («τὸ Κύριον, τὸ Ζωοποιόν, τὸ ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐκπορευόμενον»).

• Η κίνηση αυτή αντιμετώπισε τους Πνευματομάχους (Μακεδονιανούς), οι οποίοι αποδέχονταν τον Υιό ως ομοούσιο, αλλά υποβίβαζαν το Άγιο Πνεύμα σε κτίσμα ή δύναμη.

Τελική μορφή του Τριαδικού δόγματος

Με τη Σύνοδο του 381 μ.Χ., το Τριαδικό Δόγμα έλαβε την τελική του ελληνορθόδοξη μορφή (μία ουσία σε τρεις υποστάσεις/πρόσωπα), ένα αποτέλεσμα έντονων φιλοσοφικών και πολιτικών διαμαχών, και όχι μια φυσική εξέλιξη του αρχικού χριστιανικού μηνύματος.

Η Φύση των Όρων: Φιλοσοφία και Πολιτική

Η τελική ορθόδοξη διατύπωση για την Τριάδα (μία ουσία σε τρεις υποστάσεις) δεν ήταν μια αυτονόητη ή μοναδική ερμηνεία των Βιβλικών κειμένων. Ήταν το αποτέλεσμα έντονων φιλοσοφικών διαμαχών (με χρήση Ελληνικών ταυτόσημων μεταφυσικών όρων όπως «ουσία» και «υπόσταση» ), πολιτικών ελιγμών και εκκλησιαστικών συμμαχιών. Ήταν μια «παραδοξολογική» λύση που προσπαθούσε να συμφιλιώσει με αυτοσχεδιασμούς την αντιφατική ελληνική φιλοσοφική σκέψη με το δια Πνεύματος αγίου βιωματικό απελευθερωτικό μήνυμα του Ευαγγελίου.

Η Πολυπλοκότητα της Ελληνικής Σκέψης:

Η "ελληνική φιλοσοφία" δεν ήταν ένας ενιαίος όγκος ιδεών. Αντίθετα, ήταν ένα μωσαϊκό σχολών (Πλατωνισμός, Νεοπλατωνισμός, Αριστοτελισμός, Στωικισμός, κ.λπ.) που συχνά βρίσκονταν σε άμεση αντιπαράθεση μεταξύ τους.

Οι Πατέρες της Εκκλησίας και οι αιρετικοί (όπως ο Άρειος) χρησιμοποιούσαν διαφορετικά φιλοσοφικά εργαλεία και έννοιες (π.χ., η αριστοτελική λογική από τον Άρειο, ο Νεοπλατωνισμός από τον Αθανάσιο) που, εκ των πραγμάτων, οδηγούσαν σε αντικρουόμενα θεολογικά συμπεράσματα.

Η ίδια η διαμάχη για τους όρους «ομοούσιος» (ίδιας ουσίας) και «ομοιούσιος» (παρόμοιας ουσίας) ή «ετερούσιος» (διαφορετικής ουσίας) ήταν μια διαμάχη για το ποια φιλοσοφική "γλώσσα" μπορούσε να εκφράσει καλύτερα το φιλοσοφικό «τριαδικό δόγμα» σε χριστιανικό δόγμα, αναδεικνύοντας τις εγγενείς αντιφάσεις των ίδιων των όρων, τους οποίους μεταχειρίστηκαν ως θεία αποκάλυψη.

Εν Κατακλείδι

Η νίκη του «ομοουσίου» (πρώτα για τον Υιό, μετά για το Άγιο Πνεύμα) ήταν πολιτικώς καθοριστική και ιδεολογικώς αποφασιστική. Δημιούργησε ένα θεσμικό θεολογικό πλαίσιο για όλο τον δυτικό πολιτισμό, αλλά δεν αποτέλεσε φυσική ή αναπόφευκτη εξέλιξη του Χριστιανικού μηνύματος. Ήταν, από μια κριτική οπτική, η επιβεβαίωση μιας συγκεκριμένης εξουσίας (Αυτοκράτορας και Επισκόπων της αυλικής παράταξης) να ορίσει την «ορθή πίστη» με αυτοσχέδιους όρους που εξυπηρετούσαν την ενοποίηση και τον έλεγχο του κράτους.

Κοινά και Διαφορές με Σύγχρονες Ομάδες:

• Μάρτυρες του Ιεχωβά: Η συγγένεια με τον Αρειανισμό είναι σημαντική. Και οι δύο υποστηρίζουν ότι ο Ιησούς είναι ο «μονογενής Υιός» του Θεού, μια δημιουργημένη και ξεχωριστή οντότητα, ο αρχηγός της δημιουργίας, και όχι ο παντοδύναμος, αιώνιος Θεός. Ο Αρειανισμός είναι συχνά ο προκάτοχός τους στην ιστορία των ιδεών.

• Μορμόνοι (Εκκλησία του Ιησού Χριστού των Αγίων των Τελευταίων Ημερών): Υπάρχει μια ευπρόσδεκτη ιδέα της προϋπάρχουσας ύπαρξης του Ιησού ως πνευματικού παιδιού του Πατέρα, αλλά η μορμονική θεολογία είναι πιο περίπλοκη και διαφορετική.

Παρόλο που οι σύγχρονες ομάδες αυτές δεν προέρχονται ιστορικά άμεσα από τον Αρειανισμό, μοιράζονται μια θεμελιώδη υποτακτική χριστολογία, η οποία είναι το κύριο θεολογικό κοινό τους χαρακτηριστικό με την αρχαία αίρεση.

                                                                                                             -----------------------------------------------------

  << Επιστροφή στην Αρχική σελίδα