Ψυχή

ΨΥΧΗ

Συγγραφή: Ευάγγελος Δ. Κεπενές (Φεβρουάριος 7, 2023, 20:35)

 Ψυχή

Η λέξη «ψυχή» σημαίνει «πνοή», παράγεται από το ρήμα «ψύχω = πνέω // φυσώ // αναπνέω // κρυώνω // δροσίζω, εξ’ ου και η λέξη αναψυχή» και είναι μετάφραση κατά τους Ο΄ του εβραϊκού «νέφες» που σημαίνει «πνοή // ζωτική δύναμη // ζωή// και το ον που αναπνέει» γι’ αυτό και δηλώνει είτε ζώον είτε τον άνθρωπο. Ο σχηματισθείς χωμάτινος λοιπόν άνθρωπος, το χοϊκό σώμα, έγινε «ψυχή ζώσα», δηλαδή «ζωντανή ύπαρξη / ον», επειδή ο Θεός φύσηξε στο πρόσωπό του «πνοή / φύσημα ζωής». Δεν λέει ότι του δόθηκε ψυχή, αλλά ότι έγινε «ψυχή ζώσα», δηλαδή ψυχικός. 

Ψυχικός = ο ανήκων απλώς εις την υλικήν ζωήν, ζωϊκός, ο ψυχικός άνθρωπος, ο θνητός φυσικός άνθρωπος, εν αντιθέσει με τον «εν Χριστώ» πνευματικόν άνθρωπο (1Κορ. 2:14, 15:44-49. Ιούδ. 1:19)

Αρχαίες αντιλήψεις για την εσφαλμένη πίστη περί αθανασίας της ψυχής.

Ο Θεός δεν ποίησε, ούτε είχε απόθεμα «αθανάτων ψυχών», που τις μοίρασε / ενσάρκωσε κατόπιν ονομαστικά σε χωμάτινα καλούπια / σώματα, με προκαθορισμένους τόπους κατάληξης τιμωρίας ή ευδαιμονίας. Αυτή η αντίληψη της καθόδου της ψυχής στην ύλη, προήλθε από την ειδωλολατρική θρησκευτική σκέψη, μετά από αλληλοεπιδράσεις αρχαίων πολιτισμών, που είχαν θεοποιήσει τον Χρόνο ή Αιώνα, τους Πλανήτες, τον Ήλιο τον οποίον ενσάρκωναν οι αυτοκράτορες, κ.ά.. Απαντάται δε σε διάφορες εκδοχές, στους Ομηρικούς, στους λάτρεις του Διόνυσου, στους Ορφικούς, στους Πυθαγόρειους, στους Πλατωνικούς, που πίστευαν στην «προΰπαρξη και αθανασία της ψυχής », που ο Θεός όμως φυλάκισε στο σώμα, και επίσης στη μετενσάρκωση, δηλαδή επιστροφή της «προ-υπάρχουσας αθάνατης ψυχής» σε νέα μορφή βίου.

Παραδείγματα

Στους Πυθαγόρειους μύθους οποιαδήποτε ψυχή μπορεί να εισέλθει σε οποιοδήποτε σώμα «την τυχούσαν ψυχήν εις τυχόν ενδύεσθαι σώμα» (Αριστοτέλης, περί Ψυχής, Α 404α, 22-3, σελ. 86).

Για τους Ορφικούς η ψυχή γνωρίζει όλη την γνώση για την ζωή και την δημιουργία, αλλά με την κάθοδό / ενσάρκωσή της στην ύλη παύει να θυμάται, συνεπώς η γνώση δεν είναι κατάκτηση αλλά ανάμνηση. Η προ-υπάρχουσα ψυχή, στην φιλοσοφία του Πλάτωνα, είναι ανώτερη του σώματος και κυρίαρχος του, και μέσα από παραστάσεις που ανακαλούνται στην μνήμη και συζητήσεις η ψυχή θυμάται και ο άνθρωπος αποκτάει την γνώση. Οι απόψεις αυτές ήταν το υπόβαθρο των αρχαίων Μυστικών και αργότερα των Γνωστικών.

Είναι, κατά την γνώμην μας, κάτι τι ο θάνατος; [...] μήπως είναι τίποτ’ άλλο από τούτο: απαλλαγή της ψυχής από το σώμα; Και το ν’ αποθάνη κανείς δεν είναι τούτο: αφού αποχωρισθή από την ψυχήν να μείνη το σώμα του αυτό καθ’ εαυτό και η ψυχή του αφού αποχωρισθή από το σώμα να μείνη αυτή καθ’ εαυτήν; Μήπως είναι τίποτ’ άλλο ο θάνατος και όχι αυτό;​—Όχι, αυτό ακριβώς είναι [...] Δεν αληθεύει λοιπόν, ότι η ψυχή δεν δέχεται τον θάνατον;​—Μάλιστα, δεν τον δέχεται.​—Είναι επομένως κάτι αθάνατον η ψυχή;​—Ναι, αθάνατον».​—Πλάτωνος Διάλογοι​–Φαίδων, Τμήματα 64, 105, σ. 59, 183, έκδοση 1957, Εκδοτικός Οίκος Ιωάννου Ν. Ζαχαροπούλου.

«Το πρόβλημα της αθανασίας, όπως διαπιστώσαμε, απασχόλησε σοβαρά τους Βαβυλώνιους θεολόγους [...] Ούτε ο λαός ούτε οι ηγέτες της θρησκευτικής σκέψης αντιμετώπισαν ποτέ την πιθανότητα του ολοκληρωτικού αφανισμού αυτού που κάποτε ήρθε σε ύπαρξη. Ο θάνατος ήταν πέρασμα σε μια άλλη μορφή ζωής».​—Η Θρησκεία της Βαβυλωνίας και της Ασσυρίας ([The Religion of Babylonia and Assyria] Βοστώνη, 1898), Μ. Τζάστροου, σ. 556.

“Κατά την αντίληψη των πρωτογόνων διά του θανάτου δεν επέρχεται διακοπή της ύπαρξης του νεκρού, αλλά μεταλλαγή της ζωής του, και αυτός εξακολουθεί να ζει μετατιθέμενος σε άλλη κατάσταση [...] Στην παλαιά Αίγυπτο οι νεκροί ταριχεύονταν, διότι πιστευόταν ότι το σώμα εξακολουθεί να ζει και ότι πρέπει να υπάρχει μέχρι της στιγμής κατά την οποία θα επανερχόταν η αθάνατη ψυχή για να το ζωοποιήσει εκ νέου [...] Οι αρχαίοι Κέλτες πίστευαν στην αθανασία της ψυχής”.​—Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια (της Ορθόδοξης θεολογίας), Αθ. Μαρτίνου, Τόμ. 9, (Αθήνα, 1966), στ. 377-379.

Ο «πατερικός Χριστιανισμός» δανείστηκε από την αρχαία θρησκεία το δόγμα της αθανασίας της ψυχής, αν και δεν συμμερίστηκε την μετενσάρκωση της. Αυτές οι ιδέες παρεισέφρησαν και εδραιώθηκαν στην χριστιανική ομολογία, από τους «απολογητές», τους «ομολογητές» και τους «πατέρες - φιλόσοφους» τους δράστες της νόθευσης της αμιγούς αποστολικής διδαχής με την αντιφατική ελληνική σκέψη. Διαμορφώθηκε έτσι η ψευδής πεποίθηση ότι η οντολογία της κόλασης και η προ-ύπαρξη της αθάνατης ψυχής, διαιρεμένης μεν από το σώμα αλλά άρχουσα του σώματος, έχουν εβραϊκή χριστιανική προέλευση.

«Ο Θεός ημών ο δημιουργός και ευεργέτης απάσης της κτίσεως ο κατασκευάσας τον άνθρωπον εκ σώματος αισθητού τε και χοϊκού και νοεράς και αθανάτου ψυχής …». (DMITRIEVSKIJ, Opisanie 2, 547. Ε.Ι.Ε.Κ.Ν.Ε 60 Θεσμοί και Ιδεολογία στη νεοελληνική κοινωνία. Παναγιώτης Δ. Μιχαηλάρης «ΑΦΟΡΙΣΜΟΣ. Η προσαρμογή μιας ποινής στις αναγκαιότητες της Τουρκοκρατίας».

Μαρτυρίες, καθηγητών θεολογικών σχολών και εγκυκλοπαιδειών

«Η ιδέα αυτή της αθανασίας της ψυχής η οποία γεννήθηκε στις μυστηριακές θρησκείες παρελήφθη κατόπιν από τη φιλοσοφία. Ο Πλάτων είναι ο πρώτος Έλληνας φιλόσοφος, ο οποίος αφού την παρέλαβε από την ορφική παράδοση τη συστηματοποίησε και τη δίδαξε. Η αθανασία, διδάσκει ο Πλάτων, ανήκει στη φύση και στην ουσία της ψυχής. Αυτή η φιλοσοφική αντίληψη περί αθανασίας είχε τόση δύναμη και άσκησε τέτοια επίδραση επί του Χριστιανισμού, ώστε και σήμερα ακόμα μετά την παρέλευση δύο χιλιετηρίδων, να θεωρείται μεταξύ διαφόρων φιλοσοφικών και θεολογικών κύκλων ως χαρακτηριστικώς χριστιανική διδασκαλία, ενώ κατ’ ουσίαν είναι αρχαία ελληνική φιλοσοφική αντίληψη.» (Βιβλική Θεολογία και Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία, υπό Ι. Καραβιδόπουλου, όπως δημοσιεύτηκε στο θεολογικό περιοδικό Γρηγόριος ο Παλαμάς, Ορθόδοξης Μητρόπολης Θεσσαλονίκης, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 1963, σ. 85.)

«Πρέπει να διαχωρίσουμε την έννοια «ψυχή» στην μετάφραση των εβδομήκοντα από πλατωνικούς δυισμούς και να λάβουμε υπόψη τη βιβλική κατανόηση όπου οι άνθρωποι αντιμετωπίζονται σε σχέση με τον δικό τους εαυτό, ιδέα που συναντάμε στην Παλαιά Διαθήκη στην έννοια «νέφες». Είναι θεμελιώδες να επανακτήσουμε την έννοια «ψυχή» όπως χρησιμοποιείται στην Καινή Διαθήκη ως σχέση του ατόμου με το Θεό και τον κάθε άλλον. Ας μελετήσουμε τη σχέση «ψυχής ζώσας» και «εικόνας Θεού» που οδηγούν σε αλληλοσχετιζόμενη δημιουργία ενωμένη με το δημιουργό που εμφυσά στους ανθρώπους πνοή ζωής. Μελετητές της Βίβλου, στον εικοστό αιώνα θεωρούν ότι η Βιβλική ανθρωπολογία δε διχοτομεί τον άνθρωπο σε ψυχή και σώμα, αλλά τον αντιμετωπίζει ολιστικά. Ο δυισμός παρερμήνευσε την ανθρώπινη φύση από επιρροές ελληνιστικών πλατωνικών δοξασιών». (Ιωάννα Σαχινίδου «Δυισμοί εντός του Ανθρώπου: Ψυχή - Σώμα», περιοδικόν «Αστήρ της ανατολής Σεπτέμβριος 2015 Τεύχος 8»)

Επίσης, η Εγκυκλοπαίδεια της θρησκείας αναφέρει: «Ο Γρηγόριος Νύσσης (περ. 330–περ. 395), ο Νεμέσιος (που ήταν επίσκοπος Εμέσης προς το τέλος του 4ου αιώνα) και ο Έλληνας θεολόγος Μάξιμος ο Ομολογητής (περ. 580-662) ερμήνευσαν τις βιβλικές απόψεις περί ψυχής ακολουθώντας την πλατωνική γραμμή και εν γένει την παράδοση του Ωριγένη και της σχολής του».

 Ήδη, το 1906 η Ιουδαϊκή Εγκυκλοπαίδεια απέρριπτε την ιδέα ότι στις Εβραϊκές Γραφές διδάσκεται η αθανασία της ψυχής και έλεγε χωρίς περιστροφές: «Η πεποίθηση ότι η ψυχή συνεχίζει την ύπαρξή της μετά τη διάλυση του σώματος πουθενά δεν διδάσκεται ρητά στην Αγία Γραφή. Η πίστη στην αθανασία της ψυχής έφτασε στους Ιουδαίους από την επαφή τους με την ελληνική σκέψη και κυρίως μέσω της φιλοσοφίας του Πλάτωνα, του βασικού εκφραστή της».

Η Ψυχή κατά την βιβλική ανθρωπογνωσία

Στην εβραϊκή και αργότερα στην εβραιοχριστιανική σκέψη του πρώτου αιώνα, ο όρος «ψυχή» δηλώνει τον άνθρωπο, «την ζώσα ψυχή», ως ενιαίο και αυτόνομο ον ο οποίος αποθνήσκει και όχι ως σύνθεση ή αντίθεση, «της αθάνατης ψυχής» με το «χωμάτινο σώμα». Ψυχή και σώμα υπάρχουν ως ολοκληρωμένη ύπαρξη και δεν υποστηρίζεται ο δυισμός του ανθρώπου της Αρχαίας Θρησκείας.

«Η σωματικότητα ως οντότητα του ανθρώπου προβάλλεται μετ΄επιτάσεως από τον ιουδαϊσμό. Σύμφωνα με τους εβραιολόγους, ‘ο άνθρωπος δεν έχει σώμα και ψυχή, αλλά είναι συνάμα και τα δύο’. Ο άνθρωπος θεωρείται ψυχοσωματική οντότητα […] αξίζει να προσεχθεί η προτεραιότητα της σωματικότητας και της υλικότητας, η οποία συνδηλώνεται με την χοϊκότητα ως πρώτη ύλη του ανθρώπου. Η ψυχή έρχεται ως επιστέγασμα της ζωτικότητας, η οποία άλλωστε οφείλεται στον θεό και δεν συνιστά αυθύπαρκη ή αυτόνομη ιδιότητα του ανθρώπου […] σύμφωνα λοιπόν με την Παλαιά Διαθήκη, η ανθρωπινότητα είναι η συνισταμένη της θεϊκής ζωτικότητας και της ανθρώπινης χοϊκότητας. Η σωματικότητα ανάγεται σε πρωταρχικό παράγοντα της ανθρωπινότητας του ανθρώπου. (Μάριος Π. Μπέγζος, πρώην κοσμήτορας Θ.Σ.Π.Α. «Ισραηλίτικα σελ. 44-5»)

«Και γαρ απ΄ αρχής Αδάμ τη έκτη ημέρα πλασθείς από γης και λαβών το εμφύσημα εζωογονήθη.» (Επιφανίου, Πανάριον κεφ. 4)

Η ζώσα ψυχή πεθαίνει

«ὅτι πᾶσαι αἱ ψυχαὶ ἐμαί εἰσιν ὃν τρόπον ἡ ψυχὴ τοῦ πατρός οὕτως καὶ ἡ ψυχὴ τοῦ υἱοῦ ἐμαί εἰσιν ἡ ψυχὴ ἡ ἁμαρτάνουσα αὕτη ἀποθανεῖται.» (Ιεζ. 18:4)

«Καὶ ἐπὶ πάσῃ ψυχῇ τετελευτηκυίᾳ οὐκ εἰσελεύσεται ἐπὶ πατρὶ αὐτοῦ οὐδὲ ἐπὶ μητρὶ αὐτοῦ οὐ μιανθήσεται.» (Λευ. 21:11 Ο΄)

«Πᾶσα ψυχὴ ἐξουσίαις ὑπερεχούσαις ὑποτασσέσθω.» (Ρωμ. 13:1)

«ἀποστείλας δὲ Ἰωσὴφ μετεκαλέσατο Ἰακὼβ τὸν πατέρα αὐτοῦ καὶ πᾶσαν τὴν συγγένειαν ἐν ψυχαῖς ἑβδομήκοντα πέντε.» (Πράξ. 7:14)

«[...] λέγων ἐγερθεὶς παραλάβε τὸ παιδίον καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ καὶ πορεύου εἰς γῆν Ἰσραήλ· τεθνήκασιν γὰρ οἱ ζητοῦντες τὴν ψυχὴν τοῦ παιδίου.» (Ματθ. 2:20)

«Και εἶπεν Σαμψών αποθανέτω ψυχή μου μετὰ ἀλλοφύλων.» (Κρ. 16:30)

«Πάσα ψυχή ας υποτάσσηται εις τας ανωτέρας εξουσίας" (Ρωμ. 13:1)

«ὅτι διὰ τὸ ἔργον κυρίου μέχρι θανάτου ἤγγισεν παραβολευσάμενος τῇ ψυχῇ, ἵνα ἀναπληρώσῃ τὸ ὑμῶν ὑστέρημα τῆς πρός με λειτουργίας.» (Φιλ. 2:30)

Συμπέρασμα

·    «Ο χριστιανικός διαχωρισμός του σώματος από την ψυχή προήλθε από την αρχαία ελληνική φιλοσοφία και εισήχθη στην χριστιανική θεολογία από τον Άγιο Γρηγόριο τον Νύσσης (4ος μ.Χ. αιώνας) και τον Άγιο Αυγουστίνο (μέσα 4ου-μέσα 5ου μ.Χ. αιώνα)».—Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος, Τόμ. 61, σ. 428.

·    Ο ελληνιστικός πλατωνικός δυισμός παρερμήνευσε την ανθρώπινη φύση που είναι «ψυχή ζώσα». Στην βιβλική ανθρωπογνωσία δεν διχοτομείται ο άνθρωπος σε ψυχή και σώμα, αλλά ψυχή είναι ο όλος άνθρωπος.

·    Ουδεμία μεταθανάτια ύπαρξη ζωής υπάρχει εκτός της δωρεάς της αιωνίου ζωής που δίνει ο Χριστός η ζωή ημών.

<< Επιστροφή στην Αρχική σελίδα